استفاده‌ی ابزاری بهروز افخمی از گرایش جنسی صادق هدایت در حمله به کارنامه‌ی ادبی او – یعنی وام‌گیری او از یک بعد زندگی شخصی هدایت در نکوهش حوزه‌ای که مربوط به کارش است – بیش از هر چیزی نشانه‌ی عمق استیصال و نارضایتی آقای افخمی از عدم موفقیت شخصی خود در عرصه کارنامه هنری خویش است. او پیش از این هم در برابر اقبال جهانی به آثار اصغر فرهادی از این ترفند استفاده کرده و به جای نقد اثر هنری او اساس جایزه‌ی فیلم کن را زیر سئوال برده و در گفت‌وگو با روزنامه‌ی «وطن امروز» گفته بود که «کن، جشنواره دگرباش هاست».
افخمی در جریان برنامه‌ای که از صداوسیما درباره‌ی هدایت پخش شد، با پوزخند گفت که روشنفکران و هواداران هدایت «تمایلات همجنس‌خواهانه یا هم‌جنسگرایانه» او یا آن چیزی که در همان مصاحبه اسمش را گذاشت «جنبه‌ی همجنس‌خواهی منفعل» هدایت را سانسور می‌کنند چرا که «این مسئله‌ای است که وقتی که آن را بدانیم درباره‌ی نویسنده‌ای مثل صادق هدایت آن وقت ممکن است که نگاهمان به داستان‌های [او] کلا تغییر کند و متوجه خیلی چیزها شویم که اگر این را ندانیم، معنایش را نمی‌فهمیم – مثلا اینکه چرا در داستان‌های هدایت زن‌ها یا نفرت‌انگیز هستند یا رقت‌انگیزند و یا به اصطلاح اثیری هستند یعنی موجودی خیالی، مثل موجودی که فقط تو خواب‌ها وجود داشته باشد.»
صحبت‌های آقای افخمی ملغمه‌ای از اطلاعات درست و غلط بود – تاکتیکی ناجوانمردانه برای تخریب نویسنده‌ای که آبروی ادبی ایران در دنیای رمان یا داستان‌نویسی به معنای امروزی آن است. آقای افخمی به درستی به همجنسگرایی هدایت اشاره کرده و اینکه بحث در این حوزه و تاثیر آن در شناخت بهتر زندگی و آثار ادبی او مورد غفلت جامعه‌ای ایران قرار گرفته است. اما نیت آقای افخمی در آشکارسازی گرایش جنسی هدایت همانطور که در اظهاراتش مشخص است برای این نیست که به نقد ادبی آثار او کمک کند. قصد او لکه‌دار کردن نویسنده‌ای است که شصت و هفت سال پس از مرگش جایگاه ادبی‌اش مستحکم‌تر از قبل است. مخاطب آقای افخمی بیننده‌ی تلویزیونی است که به طور قطع به طور گسترده مغلوب صحبت‌های او می‌شود.
او به خوبی می‌داند که در کشوری که همجنسگراستیزی فصل مشترک جامعه‌ی دیندار و جامعه سکولار است، صحبت‌های او مقبولیت کوتاه‌مدت زیادی را دربرخواهد داشت. آنچه چشمان آقای افخمی از دیدن آن عاجز است، نگاه جهان‌شمول و نگاه بالاتر از کشوری با مرزهای ایران است – اتفاقا همان نکته‌ای که امثال هدایت و فرهادی را در سطح جهانی موفق کرده و آقای افخمی را به انفعال و بی‌تحرکی در حوزه کاری خود واداشته است.
اصولا در شناخت درست یا نادرست بودن یک موضوع اقلیت سراغ اکثریت رفتن اشتباه است. آقای افخمی با تحریک کردن مخاطب عام تلویزیون در اصل دنبال این است که برای خودش یار جمع کند. این ترفند او ممکن است در کوتاه‌مدت جواب بدهد، در بلند مدت اما او را در شمار افرادی قرار خواهد داد که نام‌شان در تاریخ فراموش خواهد شد. خواه موضوع مسئله‌ی همجنسگرایی باشد، خواه حقوق مربوط به بهایی‌ها، خواه حقوق مربوط به رسیدگی به امور جانبازان جنگ ایران و عراق نظرخواهی یا رفراندوم عمومی درباره تثبیت درستی یا نادرستی موضوع اقلیت اشتباه است. به همین خاطر است که در نهایت نگهبانان حقوق اقلیت در هر جامعه‌ای اکثریت نیستند، هرچند با مرور زمان اکثریت هم ممکن است به التزام انسانی و حقوقی به رعایت حقوق اقلیت آگاه شوند. قوانین مترقی، تلاش قانون‌گذاران و کوشش نخبگان است که در وهله‌ی اول برای دفاع از حقوق اقلیت سپر جلو خواهند برد – اینها هستند که در نهایت به اکثریت کمک می‌کنند تا بر تعصب خود فایق آمده و رواداری خود را گسترش دهند. ایرلند – از دیندارترین کشورهای اروپایی – برای مثال برای پذیرش همجنسگرایی سراغ مدل خطرناک رفراندوم رفت. اما حتی در این کشور هم که همچنان موضوعی چون سقط جنین غیرقانونی است، ۶۲ درصد مردم در سال ۲۰۱۵ به ازدواج همجنسگرایان رای مثبت دادند. آقای افخمی شاید نمی‌داند که ایران در سطح جهانی در اقلیتی قرار داد که همچنان در آن همجنسگرایان با خطر اعدام روبرو هستند. کشورهای دیگری که دیدگاهشان درباره‌ی همجنسگرایی با ایران همسان است عبارتند از: افغانستان، سودان، نیجریه، عربستان سعودی، سومالی.
شگرد آقای افخمی در تحریک احساس اکثریت در نکوهش کار یک نویسنده ترفند جدیدی نیست. این روزها من هم شخصا مورد هجمه‌ای از این جور حملات همجنسگراستیز بودم. منتقدین من – البته نه در داخل ایران بلکه این بار در خارج کشور – به جای نقد مقالاتی که اخیرا نوشتم، تلاش کردند تا با آشکار کردن همجنسگرابودن من نظر عمومی به مطالبم را مخدوش کنند. گروهی از منتقدینم در خارج از کشور – که اتفاقا از منتقدین جمهوری اسلامی هم هستند – با انتشار گسترده این موضوع که همجنسگرا هستم قصد داشتند تا نظر مسئولین یا افرادی که داخل کشور به حمایت از من اظهارنظر کردند را تحت تاثیر قرار بدهند. این موضوع البته ممکن است در کوتاه‌مدت جواب بدهد. در بلندمدت اما امثال آقای افخمی قطعا در سمت راستین تاریخ قرار نخواهند گرفت.
صحبت‌های همجنسگراستیز آقای افخمی البته نشانگر سرآغاز بحث و جدل داخلی جامعه‌ای ایران – از جمله پدران و مادران ما – درباره موضوع همجنسگرایی است. در دنیای امروز، در مواجهه با نسل‌های امروزی که حاضر نیستند همجنسگرایی خویش را همچون هدایت یا مارسل پروست پنهان کنند، جامعه‌ی اکثریت هم طبیعتا در موضع تدافعی قرار گرفته است. ترس اکثریت از این است که مغلوب اقلیت شوند، ترس اشتباهی که صرفا ناشی از ناآشنایی آن‌هاست در مواجهه با مسئله‌ای که در مورد آن شناخت کافی ندارند. اسمش را می‌شود گذاشت ترس از اقلیتی که با آن آشنایی نداریم. اگر واکنش‌ها به صحبت‌های آقای افخمی نمونه‌ای از میزان عدم پذیرش عمومی جامعه‌ی ایران نسبت به همجنسگرایی باشد، می‌شود تصور کرد که امثال هدایت در ایران و امثال مارسل پروست در فرانسه چرا در آن سال‌های پیشین رغبتی به آشکار سازی گرایش جنسی خود نداشتند.
چندی پیش اتفاقا درباره‌ی همجنسگرا بودن هدایت با ابراهیم گلستان گفت‌وگویی کردم که برای انتشار آن مجالی پیدا نکرده‌ام. امیدوارم اظهارنظر آقای افخمی باعث شود بحث درباره‌ی همجنسگرایی هدایت در نهایت شروع شود، خصوصا که آخرین معشوق همجنسگرای هدایت همچنان زنده است (از افشای هویت او معذورم، اما آن فرد گلستان نیست).
گلستان برایم تعریف کرد که آشنایی او با هدایت به سال ۱۳۲۱ بر می‌گردد. گلستان ۲۰ ساله، نسخه‌ای از بوف‌کور را که خود هدایت به‌طور دست‌نویس در هند درآورده بود، خوانده و مشتاق این است که نویسنده ۴۰ ساله را دیدار کند.
گلستان این طور برایم تعریف کرد: «وسط پاییز سال ۲۱ بود. از خیابان سیروس – خانه‌ام – سوار اتوبوس می‌شدم یا گاهی پیاده می‌آمدم ورزش تا دروازه دولت. ایستگاه اتوبوس سوار می‌شدم به سمت دانشگاه. هدایت هم خانه‌اش همانجا بود. یک روز من زودتر عقب سوار شده بودم. شاگرد اتوبوس می‌آید پول کرایه را بگیرد. وقتی خواستم پول بدهم پول بیشتر دادم. گفتم برای آقای هدایت. من را نمی‌شناخت. وقتی آمدم پایین دیدم ایستاده تشکر بکند. گفتم من کتاب شما را خواندم خیلی خوشم آمده. گفتم خیلی دلم می‌خواست شما را ببینم. گفت غروب‌ها کافه فردوس می‌رویم. از بغل کافه فردوس رد شده بودم اما داخلش نرفته بودم. رفتم آنجا. من که رفتم تو برای رفیق‌های هدایت این فکر پیش آمد که هدایت یک پسر خوشگل بلند کرده. آمدیم سر یک میز دیگر کنار پنجره خیابان. اینطور [با هدایت] آشنا شدم.»
این خاطره گلستان از این جهت برایم جالب بود که نشان می‌داد در سال ۱۳۲۱ دوستان به ظاهر روشنفکر هدایت درباره‌ی گرایشات جنسی او خبر داشتند – البته در حدی که او را دست می‌انداختند.
نکته‌ی ناصواب آقای افخمی درباره‌ی «منفعل» بودن هدایت یا آنطور که احتمالا در صدا و سیما نمی‌توانسته بگوید «مفعول» بودن او هم نشانگر دیدگاه مردسالارانه‌ای ایشان است. مطرح کردن این بحث نشان می‌دهد که آقای افخمی علاوه بر همجنسگراستیزی از عقاید مرتجعانه مردسالاری هم رنج می‌برد. در دنیای همجنسگرایی هیچ برتری بین فاعل و مفعول در یک رابطه عشقی-جنسی وجود ندارد.
در سرزمینی که زیباترین نمونه‌ی عشق بین دو همجنس (مولانا و شمس) از آن برخاسته و شاهدبازی غزل‌سرایان آن (سعدی) زبانزد جهان است، بهترین نویسنده مدرن آن (هدایت) و بهترین هنرمند مدرن آن (بهمن محصص) همجنسگراست، و قرآن آن در توصیف نعمت‌های بهشتی روز واقعه حرف از «یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدَانٌ مُّخَلَّدُونَ» زده، خوانش‌های ابتر همچون خوانش‌های متعصبانه از قوم لوط و همچنین صحبت‌های آقای افخمی نشان از عقب‌ماندگی ما و روشنفکران ما در شروع بحث عمومی درباره‌ی همجنسگرایی است. اظهارات این چنینی همچنین مجال گفت‌وگوی لازم برای بحث درباره‌ی نحوه‌ی مبارزه با آزار و اذیت جنسی خصوصا آزار و اذیت جنسی کودکان را مسدود می‌کند.
صحبت‌های آقای افخمی در کوتاه‌مدت شاید به ضرر جامعه‌ی همجنسگرای ایرانی باشد اما در طولانی‌مدت پیروز جدال ناجوانمردانه اکثریت همجنسگراستیز بر اقلیتی که گناهش این است که می‌خواهد خودش باشد، پیروز این میدان بی‌شک حق بر باطل خواهد بود.
– نویسنده‌ی این یادداشت، سعید کمالی دهقان، آشکارا همجنسگراست و با دوست‌پسرش سباستین در لندن زندگی می‌کند.
توییت روز جمعه دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده‌ی آمریکا، که به وقت ظهر در واشنگتن منتشر شد، تنها شامل یک عکس بود. تصویری بیشتر شبیه پوستر یک فیلم تازه‌ی هالیوودی، به همراه چند کلمه: «تحریم‌ها فرا می‌رسند – پنج نوامبر». این عکس بخاطر شباهت فراوانش با پوستر سریال خانگی «بازی تاج‌وتخت» توجه‌های زیادی را به خود جلب کرد. اچ‌بی‌او، از معروف‌ترین شبکه‌های تلویزیونی آمریکا کمتر از دو ساعت و نیم بعد در توییتی به استفاده‌ی ابزاری آقای ترامپ از فونت پوستر «بازی تاج‌وتخت» و همین‌طور اشاره به عبارت معروف آن فیلم یعنی «زمستان فرا می‌رسد» انتقاد کرد و در نهایت سخنگوی این شبکه در گفت‌وگو با رسانه‌های آمریکا اعتراض خود را اعلام کرد. اچ‌بی‌او گفت: «از ارسال این پیام پیش از انتشار آگاهی نداشتیم و ترجیح می‌دهیم از نمادهای ما برای اهداف سیاسی استفاده نشود.»
این عکس البته در سطح گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی مورد ریشخند قرار گرفت و خیلی‌ها با کمک از ابزارهای رایانه‌ای پوسترهای مشابهی را طراحی کردند که گویی جوابی به آقای ترامپ بود. یکی از این پوسترها که توجه‌های زیادی را جلب کرد، عکسی بود که پایگاه اطلاع‌رسانی حفظ و نشر آثار سرلشکر سیلمانی در اینستاگرام منتشر کرد: عکسی از او به همراه این کلمات: «من در مقابل تو می‌ایستم».
فرای شوخی‌ها و واکنش‌های این شکلی اما نکته‌ی ظریفی پنهان است. این عکس نشان از عمق زیرکی و فرصت‌طلبی آقای ترامپ بود، خودکامه‌ای که با تحریم‌های اخیر عموم ایرانیان را هدف قرار داده.او به خوبی می‌داند که مخاطب اول این عکس نه ایران و جامعه‌ی بین‌الملی بلکه همان مخاطب داخل آمریکاست، مردمی که بخاطر ابعاد اقبال عمومی به سریال خانگی «بازی تاج‌وتخت» پیام او را سریعا درک می‌کند. او حالا دو سال پس از شروع دوران ریاست‌جمهوری‌اش با بحران‌های جدی‌ای در داخل کشور روبروست. انتخابات میانه‌دوره‌ای نزدیک و محبوبیت داخلی آقای ترامپ زیر سئوال است و البته تهدید جدی‌تر روند تحقیق و تفحصی‌است که رابرت مولر، بازرس ویژه پرونده رسوایی ستاد انتخاباتی او، در حال پیگری جدی آن است. آقای ترامپ می‌داند که تمرکز بر ایران و پروژه‌ی ایران‌هراسی شاید راه حلی برای نجات او برای خروج از این باتلاق باشد.
ترامپ برای پیشبرد این پروژه بیش از هر چیزی به کمک متحدین خود در ریاض و تل‌آویو نیازمند است. متحدین او در این دو جا هم اتفاقا بیشتر از او به راه‌حلی برای نجات از بحران‌های داخلی نیازمند هستند. عربستان سعودی با رسوایی قتل جمال خاشقجی روبرو است، مسئله‌ای که در عرض یک ماه به بزرگترین بحرانی تبدیل شده که این کشور پس از ماجرای حمله به برج‌های دوقولوی نیویورک با آن مواجه بوده. از طرف دیگر، محمد بن‌سلمان، ولیعهد ۳۳ ساله این کشور، برای دستیابی به تاج‌وتخت پدر خود بیش از هرچیزی نیازمند راه‌حلی است که او را از رسوایی قتل خاشقجی نجات دهد.
تحریم اما تنها یک بعد از استراتژی پیشبرد پروژه ایران‌هراسی است. برای درک عمق این ماجرا باید به تاریخ مراجعه کرد، دشمنان ایران پیش از این چطور توانستند اقدام‌های مشابهی انجام بدهند؟ نگاهی دوباره به کودتای ۲۸ مرداد و شباهت‌هایی آن زمان و فشارهای تحمیلی بر ایران در این روزها شاید رهشگایی برای پاسخ به این سئوال باشد.
سال گذشته‌ی میلادی، در بین اسناد سازمان جاسوسی آمریکا که از حالت طبقه‌بندی خارج شد نکته‌ی تازه‌ای قرار داشت. آمریکایی‌ها برای به ثمر رساندن کودتای ۲۸ مرداد حدود پنج میلیون دلار خرج کردند. این پول با احتساب تورم به قیمت امروز حدود پنجاه میلیون دلار می‌شود. در اصل آمریکا با کمک بریتانیا با توسل به این پول توانست گروهی را در داخل ایران اجیر کند بدون اینکه خود بدانند وارد چه دسیسه‌ای شده‌اند. در عمق این عملیات دو محور اساسی قرار داشت: انتشار پروپاگاندا و خبر جعلی و هدف قرار دادن اعتماد عمومی. در نهایت هم، موفقیت این کودتا مدیون مخدوش شدن اعتماد عمومی و گسترش پروپاگاندا بود، چیزی که اصحاب رسانه و افراد کلیدی همچون مظفر بقایی و برادران رشیدیان در ایجاد آن نقش به‌سزایی داشتند.
در دنیای امروز ما هم پیروزی دشمنان ایران وابسته به همین مخدوش کردن اعتماد عمومی‌است. این موضوع تا حدی صورت گرفته. با وجودی که سلامت اقتصادی کشور از دوران محمود احمدی‌نژاد بهتر است، میزان اعتماد عمومی کاهش پیدا کرده و همین ماجرا برای مثال بحران ارزی را رقم زده. کشور با وجود ذخیره مازاد ارزی با بحرانی روبرو‌است که پیش از این و حتی در شرایط سخت‌تر با آن مواجه نبوده. مخدوش شدن اعتماد عمومی باعث شده عمومی که به خرید دلار نیازی ندارند، جلوی صرافی‌ها صف بکشند. دشمنان ایران دوباره با استفاده از ابزار پول و پروپاگاندا یا به اصطلاح آقای ترامپ – فیک نیوز – دنبال هدفی مشابه با هدف آن روزهای شصت و پنج سال پیش هستند. برای پیروزی بر این بازی تاج‌وتخت می‌بایست اتحاد عمومی را دوباره برگرداند. تنها با این راه حل است که می‌شود جلوی تهدیدی که کل کشور را هدف قرار داده ایستاد.
بارها شده وقتی یاد گذشته میکنیم؛ افسوس می‌خوریم که چه کارها نکرده‌ایم، چه حرف‌ها نزده‌ایم و چه زمان‌ها و آدم‌هایی که از دست نداده‌ایم. حتی شده آدم‌هایی را ببینیم که از بس درگذشته غرق شده‌اند «آنچه را که از روز باقی‌‌مانده» را هم از دست می‌دهند. «بالاخره ساعت را که نمی‌شود به عقب برگرداند.» افسوس‌مان بیشتر می‌شود وقتی آنچه را که یاد میکنیم آدمی باشد که بسیار دوستش می‌‌داشتیم و در دوست داشتنش غفلت کرده باشیم. این که روزی بوده می‌توانسته‌ایم به او بگوییم «دوستت می‌دارم»؛ اما از بس فکر کرده‌ایم که همیشه زمان وجود دارد و هیچ‌گاه دیر نمی‌شود برای گفتن؛ آن را به فردایی معوق کرده‌ایم که هرگز نیامده. «بازمانده روز» حکایت همین ماجراست.
آقای استیونز؛ پیش خدمت حرف گوش کن و رازدار سرای دارلینگتن که به کارش وارد است، آن قدر خوب یاد گرفته از برابر چیزهای مهمی که در خانه اتفاق میافتد بی تفاوت بگذرد و پی‌اشان را نگیرد، که وقتی در همان ایام عاشق میس کنتن، سرخدمت‌کاری می شود که حالا نزدیک به سی سال است خانم بن شده؛ احساس‌اش را سرکوب می‌کند و از کنار آن به سادگی می‌گذرد تا نکند یک وقت «تشخص» کاری‌اش خدشه‌دار شود. به همین خاطر است که وقتی آقای نخست وزیر بریتانیا به همراه وزیر امور خارجه و سفیر آلمان یا آن که گروه دیگری از آدم‌های مهم روزگار در طبقه بالا مشغول خوش‌گذرانی و مذاکره هستند؛ آقای استیونز از ترس این که نکند کمی از وظایف‌اش عدول کرده باشد؛ نه برای مرگ پدرش اشکی می‌ریزد که همان موقع چند اتاق آن‌ور تر اتفاق میافتد؛ نه حاضر می‌شود وقتی قرار است میس کنتن را برای آخرین بار ببیند، به او بگوید که چه قدر دوستش می‌دارد.
حالا پس از گذشت سالیان سال و مرگ لرد دارلینگتن که آن همه استیونز به او وابسته بوده؛ آقای فارادی ارباب او شده است، مرد شوخ‌طبع آمریکایی که از این به بعد صاحب سرای دارلینگتن است و زیاد از آداب و رسوم خانه‌های مجلل بربتانیا سر در نمی‌آورد و به قول معروف آدم راحتی است. به استیونز اجازه داده چند روزی را با ماشین او به مرخصی برود و آب و هوایی عوض کند. آقای استیونز هم که تازگی نامه‌ای از میس کنتن دریافت کرده و احساس می‌کند اوضاع زندگی‌اش روبه‌راه نیست؛ تصمیم می‌گیرد به غرب مسافرت کند و ضمن دیدار از «مناظر مطبوع» مسیر، خبری هم از خانم بن بگیرد.
«بازمانده روز» در اصل یادداشت‌هایی است که آقای استیونز در طول شش روز سفر به غرب بریتانیا و در نهایت دیدار دوباره میس کنتن پس از گذشت سالیان سال در هتل محقر رزگاردن در دهکده لیتل کامتن، کورنوال نوشته است. استیونز در میان سفر یاد گذشته‌هایی می‌کند که در سرای دارلینگتن داشته و هروقت که مجالی پیدا می‌کند آن‌ها را به صورت خاطراتی می‌نویسد. به همین خاطر فصل‌های کتاب هم به جز نخستین فصل که «پیش درآمد» سفر است؛ به نام روزهایی است که سپری کرده؛ «روز اول – شب»؛ «روز دویم – صبح» تا «روز ششم – شب».
«بازمانده روز» سومین رمان از هشت کتابی است که کازئو ایشی‌گورو نویسنده‌ی پنجاه و سه ساله‌ی انگلیسی ژاپنی‌تبار نوشته است؛ کتابی که به عقیده اغلب منتقدان جهان باعث شد نام کازئو ایشی‌گورو در لیست نویسندگان مهم و تاثیرگذار بریتانیا و جهان قرار بگیرد. هر چند بیشتر رمان‌های ایشی‌گورو برنده‌ی یکی از جوایز مهم ادبی انگلستان شده‌اند اما «بازمانده روز» که جایزه‌ی بوکر سال ۱۹۸۹ را از آن نویسنده‌ی خود کرده و از روی آن فیلمی هم ساخته شده؛ نسبت به دیگر آثار او با اقبال جهانی بیشتری روبرو بوده است. ایشی‌گورو را بیشتر تحت تاثیر نویسندگانی همچون سلمان رشدی و جین آستن می‌دانند؛ حال آن که خود معتقد است بیشتر از مارسل پروست فرانسوی و داستایوفسکی روسی تاثیر گرفته است. با این همه «بازمانده روز» لااقل در عنوان کتاب شباهتی جزئی با اثر به یادماندی مارسل پروست دارد.
عنوان کتاب، به قول نجف دریابندری «پیچشی» در خود دارد که مشکل بتوان در زبان فارسی عبارتی پیدا کرد که همه وجوه پنهان آن را در خود داشته باشد. ابهامی که نویسنده به قصد ایجاد کرده تا دو معنای متفاوت از آن برداشت شود. طوری که عنوان کتاب را هم می‌توان «بازمانده روز» و هم «ویرانه‌های روز» ترجمه کرد. اولی به این معنا که باید «طرز نگاه مثبت‌تری اتخاذ کرد و سعی کرد بازمانده روز را دریافت»؛ گذشته را فراموش کرد و افسوس چیزهایی را نخورد که دیگر از دست داده‌ایم و به جای آن تلاشمان این باشد که اشتباهات گذشته‌مان را در آینده تکرار نکنیم. همچون «بازمانده روز» که گویی همان شب است و وقت استراحت و آرامش. یا باید افسوس روزی را خورد که ممکن است تباه کرده باشیم؛ یا می‌توان از آن عبرت گرفت و فردا را همچون دیروز سپری نکرد. معنای دوم اما مفهومی منفی دارد؛ آدم را یاد چیزهایی می‌اندازد که در گذشته ویران کرده است؛ چه دوستی‌ها؛ چه احساس‌ها و چه آرزوها. چنین ابهامی را نیز می‌توان در عنوان اثر جاویدان پروست دید، «در جست و جوی زمان از دست رفته» یا «در جست و جوی زمان گمشده»؟ که گویی معلوم نمی‌کند «زمان»ی که راوی داستان در گوشه و کنار خاطراتی که به یاد می‌آورد، از آن حرف می‌زند و در عبارات طولانی و مشکلی که آن را می‌نویسد، از دست داده و تباه کرده؛ یا تنها آن را گم کرده و باید آن را پیدا کند. در پایان کتاب «بازمانده روز» آقای استیونز از دیدن «ویرانه»ای که برای خود ساخته به گریه میافتد و تصمیم می‌گیرد باقی روز را دریابد؛ اما هیچ‌گاه ایام از دست رفته را نیز از یاد نمی‌برد؛ به همین خاطر است که خانم بن می‌گوید: «چه اشتباه وحشتناکی با زندگی خودم کردم… آن وقت آدم به زندگی دیگری فکر می‌کند، زندگی بهتری که می‌توانسته داشته باشد. مثلا من به آن زندگی فکر می‌کنم که ممکن بود با شما داشته باشم، آقای استیونز.»
«بازمانده روز» نمونه موفقی است از ادبیاتی که می‌توان آن را به زعم مترجم کتاب در ژانر «باتلر» یا با اغماض همان «پیش خدمت» به حساب آورد. ادبیاتی که به آداب و رسوم طبقه پیش خدمت می‌پردازد و از مشکلات و دغدغه‌های آن‌ها حرف می‌زند. «بازمانده روز» در بستر همین ادبیات خلق شده است؛ و این موضوع به خصوص در لحن روای داستان نمایان می‌شود. داستان از زبان آقای استیونز روایت می‌شود؛ پیش خدمتی که مدت‌هاست عادت کرده به زبان فاخر درباریان و نجیب‌زادگان انگلستان سخن بگوید؛ همان زبانی که نجف دریابندری در ترجمه آن به فارسی مجبور شده به سراغ زبان کمابیش فراموش شده قاجاری برود و از آن کمک بگیرد؛ زبانی که در آن «نسبت به» فلان کار «اقدام می‌شود»؛ یا «به انجام آن مبادرت می‌ورزند.» شخصیت‌های کتاب‌های کازوئو ایشی‌گورو در هر یک از کتاب‌هایش لحن و کلام خود را دارند و ایشی‌گورو بخشی از موفقیت خود را مدیون همین تبحر زبانی است.
آقای استیونز؛ نه تنها به زبانی فاخر و به دور از هرگونه احساس و هیجان سخن می‌گوید که به همان زبان هم فکر و زندگی می‌کند. به همین خاطر است که شاید خودش هم نداند که تمام سفر کردنش به غرب تنها به خاطر دیدار میس کنتن بوده؛ معشوقه‌ای که گذشت سال‌ها نه تنها یادش را از ذهن استیونز دور نکرده؛ که جزئیات اولین دیدارش را هم به خوبی به یاد می‌آورد. آقای استیونر عادت کرده که هیچ چیزی را جدی نگیرد؛ حتی خودش را. عادت کرده که گریه نکند؛ کسی را دوست نداشته باشد و تنها مثل جسم بی‌جانی که چیزی را نه می‌شنود و نه می‌بیند در اتاق ارباب و در محفل‌های خصوصی او رفت و آمد کند و به وظیفه‌اش عمل کند.
«بازمانده روز» اما تنها از یک لایه داستان تشکیل نشده؛ لایه‌های مختلفی دارد که هر کدام در زمان و مکان خودشان اتفاق میافتد و ما را نه تنها در شناخت بهتر آقای استیونز کمک می‌کند که در فهم و درک بهتر دوره و سالیانی که داستان در بستر آن می‌گذرد نیز یاری می‌دهد. نویسنده در همین اثنا که در جلد کارآکتر «پیش خدمت»ای رفته؛ ماجراهایی را از اوضاع و احوال سیاسی بریتانیا خصوصا هنگام سیطره‌ی آلمان‌ها بر اروپا روایت می‌کند. ماجراهایی که هیچ‌کس بهتر از یک «پیش خدمت» که ناظر محافل مهم کشورش است، نمی‌تواند تصویر کند. کازوئو ایشی‌گورو به خصوص از آن جهت که ژاپنی است و هر چند سال‌هاست در انگلستان زندگی می‌کند؛ اما به واسطه زندگی در خانواده‌ای شرقی توانسته نگاه سیاسی و متفاوت‌تری به وضعیت‌ای بیاندازد که دیگران درباره‌ی آن زیاد حرف زده‌اند اما در تصویر کردنش آنچنان موفق نبوده‌اند.
رمان «بازمانده روز» خواننده را به یاد گذشته‌هایی می‌اندازد که نابود کرده؛ زمان‌هایی که از دست داده و به خصوص آدم‌هایی که گم کرده است. همچنین به آدم این نوید را می‌دهد که هر قدر هم که روز تمام شده باشد؛ بازمانده آن یعنی شب هنوز نیامده. «برای عده زیادی از مردم شب شیرین‌ترین قسمت روز است… چه حاصلی دارد که مدام به پشت سرمان نگاه کنیم و خودمان را سرزنش کنیم که چرا زندگی‌مان آن طور که می‌ِ خواستیم از آب در نیامده؟» آقای استیونز رمان «بازمانده روز» شاید در جست و جوی «روز»ی باشد که از دست داده؛ یا حتی گم کرده؛ اما به بازمانده‌ی آن هم امید دارد؛ «آن چه که از روز باقی مانده.»
